Freud dixo que hai dúas fames que viven no corpo. A primeira fame é a fame de coñecer o mundo no que vivimos. Queremos coñecer o mundo para sobrevivir. Se non fósemos conscientes do mundo que nos rodea, saltaríamos polas fiestras dos edificios, ignorando a forza da gravidade, e meteríamos a man no lume, sen saber que o lume arde.

O segundo. a fame é a fame do pracer. Todo o que vive busca o pracer. O mellor exemplo desta fame é o desexo de pracer sexual. Temos fame de sexo porque sabe ben. Se non tiña bo sabor, ninguén o buscaría e, como consecuencia, a raza humana acabaría. O desexo de pracer seduce.

Gustaríame ter falado un pouco con el sobre a fame, porque creo que hai unha terceira: a fame de alegría.

Antes pensaba. ese pracer e alegría pracer eran a mesma cousa. Eles non son. É posible ter un pracer triste. A dona de Tomás, de A insostible lixeireza do ser, lamentaba: “Non quero pracer, quero alegría!”

As diferenzas. Para que haxa pracer primeiro ten que haber un obxecto que dea pracer: un caqui, unha copa de viño, unha persoa a quen bicar. Pero a fame de pracer pronto se sacia. Cantos caquis podemos comer? Cantas copas de viño podemos beber? Cantos bicos podemos soportar? Chega un momento no que dis: “Xa non o quero. Xa non teño fame de pracer...”

A fame de alegría édiferente. En primeiro lugar, ela non necesita un obxecto. Ás veces un recordo é suficiente. Alégrome só de pensar nun momento de felicidade que pasou. E en segundo lugar, a fame de alegría nunca di: "Non máis alegría. Xa non quero...” A fame de alegría é insaciable.

Bernardo Soares dixo que non vemos o que vemos, vemos o que somos. Se somos felices, a nosa alegría proxéctase no mundo e tórnase feliz, lúdica. Creo que Alberto Caeiro estaba contento cando escribiu este poema: “As pompas de xabón que este neno lle gusta soltar dunha palla son, traslúcidamente, toda unha filosofía. Claras, inútiles, fugaces, amigas para os ollos, son o que son... Algúns apenas se ven no aire lúcido. Son como unha brisa pasaxeira... E iso só sabemos que pasa porque algo se ilumina en nós..."

A alegría non é un estado constante: pompas de xabón. Ocorre de súpeto. Guimarães Rosa dixo que a alegría só ocorre en raros momentos de distracción. Non se sabe que facer para producilo. Pero abonda con que brille de cando en vez para que o mundo sexa lixeiro e luminoso. Cando sentes alegría, dis: “Para ese momento de alegría, valía a pena crear o Universo”.

Fun terapeuta durante varios anos. Escoitei os sufrimentos de moita xente, cada un ao seu xeito. Pero detrás de todas as queixas había un único desexo: a alegría. Quen ten alegría está en pazo Universo, sente que a vida ten sentido.

Norman Brown observou que perdemos a alegría por ter perdido a sinxeleza de vivir que existe nos animais. A miña can Lola sempre está feliz por nada. Seino porque ela sorrí ociosamente. Sorrí co rabo.

Pero de cando en vez, por razóns que non se entenden ben, a luz da alegría apágase. O mundo enteiro vólvese escuro e pesado. Chega a tristeza. As liñas do rostro son verticais, dominadas polas forzas de peso que as fan afundir. Os sentidos vólvense indiferentes a todo. O mundo convértese nunha pasta pegajosa e escura. É a depresión. O que quere a persoa deprimida é perder o coñecemento de todo para deixar de sufrir. E despois vén a ansia dun gran sono sen retorno.

Antigamente, sen saber que facer, os médicos prescribían viaxes, pensando que os novos escenarios serían unha boa distracción da tristeza. Non sabían que é inútil viaxar a outros lugares se non podemos desembarcar nós mesmos. Os tolos intentan consolar. Argumentan sinalando as razóns para ser feliz: o mundo é tan fermoso... Isto só contribúe a aumentar a tristeza. As cancións doen. Os poemas fan chorar. A televisión é irritante. Pero o máis insoportable de todo son as risas felices dos demais que demostran que o deprimido está nun purgatorio do que non ve saída. Nada vale.

E unha estraña sensación física toma residencia no peito, coma se un polboapertar. Ou esta estanqueidade sería producida por un baleiro interior? É Thanatos facendo o seu traballo. Porque cando a alegría desaparece, chega...

Os médicos din que a felicidade e a depresión son as formas sensibles que asumen os equilibrios e os desequilibrios da química que controla o corpo. Que cousa máis curiosa: que a alegría e a tristeza son máscaras da química! O corpo é moi misterioso...

Entón, de súpeto, sen anuncialo, cando espertas pola mañá, dás conta de que o mundo volve estar colorido e cheo de pompas de xabón translúcidas... A alegría volveu!

Rubem Alves naceu no interior de Minas Xerais e é escritor, pedagogo, teólogo e psicanalista.